पोखरा । आरोप के छ भने अहिलेका नेपाली जेन–जीले नेपाली पुस्तक पढ्दैनन् र नेपाली भाषा, पुस्तक प्रति उनीहरुको मोह छैन । हुन पनि विद्यालय तहबाट उनीहरुलाई नेपाली होइन, अंग्रेजी भाषामा लगाव लाग्ने गरी शिक्षा प्रदान गरिन्छ । विद्यालयमा नेपाली भाषा बोले मात्रै जरिवाना स्वरुप जरिवाना तिनुपर्ने बाध्यतामा उनीहरु छन् । त्यसैले भाषागत त्रुटि हुनु जेन–जीका लागि कुनै नौलो विषय होइन ।

‘खासमा मैले नेपाली भाषाको पुस्तक पढेकै छैन, हाम्रो हुर्काई त्यही संस्कारमा भयो, विद्यालयमा नेपाली बोलेको भेटियो भने १ सय रुपैयाँ जरिवाना स्वरुप तिर्नुपथ्र्यो, अंग्रेजीलाई प्राथमिकतामा राखिसकेपछि हामीले त्यही सिक्यिौं,’ पोखरामा जारी १२ औँ एनसेल फाउन्डेसन लिटरेचर फेस्टिभलमा वक्ताका रुपमा रहेका रिन्चेन तामाङ भन्छन्, ‘त्यसैले होला, म आफैं नेपाली साहित्यसंग त्यति नजिक हुन सकिन, हालसालको कुरा गर्ने हो भने नारायण ढकालको पुस्तक पढ्दैछु, अब बानी पर्दै जान्छ कि जस्तो लाग्छ ।’

रिन्चेन आदिवासी जनजातिको समुदायबाट प्रतिनिधित्व गर्छन् । तर उनलाई आफ्नै समुदायको विषयमा कुनै जानकारी छैन । नेपाली पुस्तक कम पढ्ने उनलाई यो समुदायको पुस्तक छैन होला जस्तो लाग्छ । ‘आफ्नै समुदायको विषयमा जानकारी भएपनि अन्य आदिवासी समुदायको विषयमा भने जानकारी छैन ।’ उनी भन्छन्, ‘बल्ल त नेपाली पुस्तक पढ्ने बानी बसाल्दै छु, अब आफ्नो समुदायको विषयमा पनि खोजी गर्ने कोसिस गर्ने छु ।’ आफूहरु इन्टरनेटसंगै जन्मिएर हुर्किएकाले पनि यसमा समस्या भएको हुन सकने रिन्चेन बुझ्छन् आजभोलि ।

आइतबारसम्म जारी रहने फेस्टिभलका क्रममा शनिबार ‘के पढ्दै छ जेन जी ?’ शीर्षकको सेसनमा अहिलेको जेन–जी पुस्ताका अभिनय चौहान, ऊर्जा आचार्य, रिन्चेन तामाङ र त्रिवेणी वक्ताका रुपमा सहभागी बने भने सहजकर्ताका रुपमा सन्तोष परियार । जेन–जीलाई के कस्ता पुस्तकमा रुचि छ भन्ने विषयमा गहन छलफल पनि भयो यो सेसनमा । यही पुस्तालाई प्रतिनिधित्व गर्नेमध्ये त्रिवेणी एक हुन् । अलि अगाडिका पुस्ता जेन–जी पुस्तालाई अराजक, नैतिकता नभएको र भल्गर छन् भनेको उनलाई खासै मन नपर्ने रहेछ ।

‘हामी अराजक होइन, सोच्न सक्छौं ।’ त्रिवेणी भन्छन्, ‘उहाँहरुलाई हामी भल्गर, नैतिकताविहीन र अराजक लाग्छ भने त्यसमा हामीभन्दा पहिलेका पुस्ताको केही गल्ती छ, किनभने हामीले क्रान्ति चाहेका थियौं, त्यो हुन सकेन ।’ उनलाई लाग्छ पढ्ने भनेको यत्तिकै हुँदैन, वातावरण हुनुपर्छ हरेक व्यक्तिका लागि । तर नेपालमा कतै पढ्ने वातावरण नभएको उनले प्रत्यक्ष अनुभव गरेका छन् । उनले यसमा आफैंले गरेको अनुभव सुनाए । एकदिन उनी कुनै विश्वविद्यालयको पुस्तकालयमा गएछन् । त्यहाँ इतिहासका कुरा देखेर पढ्न थाले । ‘मलाई नेपालमा यस्तो इतिहासको विषयमा लेखिएका पुस्तक पाइदैन होला भन्ने लागेर पढेको थिएँ, पढ्दापढ्दै राति ११, ११ः३० बजिसकेछ, पछि मलाई सोही विश्वविद्यालयको गाडीले म बस्ने स्थानसम्म पु¥याइदियो ।’ उनी भन्छन्, ‘नेपालमा यस्तो तपाईले कतै देख्नुभएको छ ? सायद पढ्ने यस्ता वातावरण भएको भए हाम्रो पुस्ताले नेपाली पुस्तक पढ्नमा जोड दिन्थे कि ?’

यता उर्जा आचार्यको समेत त्रिवेणीको भन्दा फरक सोचाइ छैन । पढ्ने वावावरण नहुनु एउटा कारण हो भने, जेन–जी पुस्ता पुस्ताले चाहेको जस्तो पुस्तक पाउन गाह्रो छ । उनीहरुको रुचि र चाहनालाई बुझ्न नसक्दा अहिलेका पुस्ताले नेपाली पुस्तक अध्ययन नगर्ने उनले बुझेकी छिन् । उर्जा आफैंले कमै नेपाली पुस्तक पढ्छिन्, त्यसमध्ये कुमार नगरकोटी उनको रोजाईमा पर्छन् । इतिहास भन्ने विषय जसले विजयी हासिल गरेको छ, उसैको मात्र लेख्न गरिन्छ । जेन–जीलाई भने इतिहासको विषयमा कम रुचि भएको उनले बताइन् । एउटा त इन्टरनेट र प्रविसिंगै जन्मिएका पुस्ता भएको र अर्को इतिहास पूर्ण रुपमा नपढाइने भएकाले समस्या हुने उनले बताइन् ।

जेन–जीको पुस्तालाई दुख लाग्ने खालको पुस्तकभन्दा अलि रमाइलो र मनोरञ्जन प्रदान गर्ने खालका पुस्तक मन पर्ने उनले बताइन् । आफूहरुलाई लाग्ने नेपाली भाषाको विषयमा जानकारी नभएको आरोप गलत भएको उनको बुझाई छ । ‘हाम्रो पुस्ताले अंग्रेजी भाषलाई बढी प्राथमिकता दिएको साँचो हो । तर हामी पनि नेपाली भाषालाई माया गर्छौं ।’ सेसनमा उनले भन्छिन् ।
पढाई भनेको किताबको शब्द मात्रै पढ्ने होइन, सिकाई पनि हो । अहिले किताबका रुपमा इन्टरनेटमा पनि आवाजका रुपमा किताब उपलब्ध छन् । त्यसैले होला अभिनय चौहान जसले जेन–जी पुस्ताको प्रतिनिधित्व गर्छन्, उनलाई पनि लाग्छ, यो पुस्ताले इन्टरनेटको माध्यमबाट बढी जानकारी पाइरहेका छन् ।

‘नयाँ कुरा सिक्न सकिएन भने जीवनको मुल्य हुँदैन, सिक्नु पर्छ, चाहे त्यो पुस्तकबाट होस् या इन्टरनेटबाट ।’ उनी भन्छन् । धेरैको गुनासो जेन–जी सोच्दैनन्, र इतिहासको पुस्तकमा पूर्ण जानकारी राख्दैनन् । यो पुस्तालाई भने यो आरोप गलत लाग्छ । ‘उदाहरणका लागि सगरमाथा नेपालको मात्रै होइन भन्यो भने हामी सबै रिसाउँछौं । तर यो सत्य हो, यसलाई नेपाल र चीन दुवैले प्रयोग गर्छन् ।’
चौहान भन्छन्, ‘हामीलाई पहिलेका पुस्ताले अलि भावुक र भावनामा डुब्ने बनाए कि भन्ने पनि लाग्छ ।’ पछिल्लो समय नकारात्मकतातर्फ समाज उन्मुख रहेको र जेन–जी पुस्ता त्यसबाट अछुतो रहन नसकेको उनले बताए ।