घलेगाउँ (लमजुङ), १० फागुन । चलचित्र पत्रकार संघ नेपाल कास्कीको आयोजनामा पर्यटकीय घलेगाउँमा ‘सिनेमा संवाद’ कार्यक्रम भएको छ । कार्यवाहक अध्यक्ष अर्पण तिवारीको अध्यक्षतामा भएको कार्यक्रममा शनिबार विभिन्न चार सेसनमा विभिन्न विषयवस्तुमाथि गहन छलफल भयो ।

पहिलो सेसन थियो, सिनेमामा आदिवासी र सिमान्तकृतको स्वर । जसमा गफिए निर्देशक नवीन सुब्बा, विश्लेषक विश्वभक्त दुलाल (आहुति), कलाकार एवं निर्माता आशा मगराती र लेखक विकास सुवेदी । प्रस्तुतकर्ता थिए–पत्रकार दीपक परियार ।

उक्त सेसनमा सिनेमामा अझै पनि आदिवासी र सीमान्तकृत समुदायको कथा अपेक्षाकृत आउन नसकेको वक्ताले बताए । उनीहरुको स्वर दबाइने गरिएको गुनासो थियो । यसको मुख्य जड भनेको जातीयमात्र नभई वर्ग व्यवस्थाले पारेको प्रभाव भएको उनीहरुले बताए ।

निर्देशक नवीन सुब्बाले सिनेमा बनाउनेले पनि सिनेमाको संरचनासँग सम्झौता गर्ने गरेको टिप्पणी गरे । उनले भने, ‘अहिले नेपाली सिनेमामा अत्यन्तै धेरै सेन्सर भएको छ । सिनेमामा २ चिज हुन्छ, भित्रबाट हेर्ने, बाहिरबाट हेर्ने । हामीले भन्नुपर्ने चिज भनिरहेका छैनौं, सम्झौता गर्छौं ।’

‘डोल्पाली असन्तुष्ट भए भन्दैमा मीन भामले फिल्म अब बनाउन नपाउने त ?’ उनले प्रश्न गरे । तर उनले विषयवस्तुको तथ्यमा सचेत हुनुपर्ने सुझाव दिए । उनले सोच्ने संरचना कसरी निर्माण गरियो भन्ने महत्वपूर्ण पक्ष हो । चलचित्रकर्मीले त समाजलाई अग्रगति दिने हो । यी समस्याहरु छन्, यसरी हेर्नुपर्छ भनी अघि बढ्नुपर्ने हो भनी बताए ।

उनले मद्रासी सिनेमा बनाएर नेपाली सिनेमा हुन्छ ? भनी प्रश्न गरे । सिनेमा त्यो भन्दा पर छ । समाजशास्त्र एउटा कुरा भयो, सौन्दर्यशास्त्र पनि हुन्छ । उनले ‘दलन’ आइसकेपछि ६ सय वटा फ्यान क्लब बनेको स्मरण गराए । उनले सौन्दर्य मारेर यही घलेगाउँमा ठूलठूला होटल बनाउन थाल्यौं भने यसको अस्तित्व नरहने बताए । उनले नेपाली फिल्म निर्माणमा जनरा नभएको होइन, तर त्यसलाई हामीहरुले सम्बोधन गर्न नसकेको बताए ।

अर्का वक्ता आहूतिले वर्गीय उत्पीडनको पक्ष नेपाली फिल्ममा अझै पनि कमजोर रुपमा प्रस्तुत भएको बताए । उनले भने, ‘उत्पीडितको ज्ञानलाई अझै स्वीकार्य गरिँदैन । जात व्यवस्थाले पनि अशिक्षित भन्छ । बेलायतबाट आएको शिक्षाले पनि अशिक्षित भन्छ । उनीहरुलाई ज्ञान नभएका र अज्ञानी भनी चित्रण गर्नु नेपाली सिनमाको विशेषता छ ।’

उनले मूल कुरा सिनमाको सौन्दर्यशास्त्रको कुरामा खराबै विषय पनि कसरी भनियो भन्ने भन्ने मूल मुद्दा हो भने । उनले भने, ‘उत्पीडितको विषयमा सिनेमा बनाउँदा उत्पीडितहरु अज्ञानी, अशिक्षित हुन् भन्ने देखाइएको छ । उनीहरुको शिक्षालाई निर्देशकले स्वीकार्न तयार छैन । महिला सम्पूर्ण परिवारको चालकको रुपमा भए पनि मूल योगदान छोप्ने काम हुन्छ ।’ उनले यस वर्ष सुपरहिट फिल्म ‘पूर्णबहादुरको सारंगी’ को उदाहरण दिए । जसमा गन्धर्वहरु अशिक्षित छन् भन्ने देखाइएको छ । तर, अशिक्षित भए सारंगी कसरी बनाउँछन्, कसरी बजाउँछन् ? कसरी सुरताल जानेका हुन्छन् ? यो समाजलाई अघि बढाउन उनीहरुको ऐतिहासिक योगदान छोप्ने काम गरेको छ । पूर्णबहादुरको दिमागमा यस्तो सपना हालिदिन्छ, तराईको झा, सातविघाको मालिक यादव, स्याङ्जाको न्यौपाने परिवारले देख्ने सपना देखाइएको छ । जोकर जस्तो देखिन्छ । दलित पात्रलाई निरीह जोकर देखाइएको छ । मूल प्रवृत्ति त्यस्तो छ ।’

उनले समाजमा क्रान्तिकारी, यथास्थिति र पछाडि फर्किेने वा दोमन पनि हुने प्रवृत्ति रहेको बताए । समाजमा चलिआएका विषय हल्का रुपमा प्रस्तुत गर्न नहुने उनको सुझाव थियो । उनले लेखकको पनि जाति र स्वार्थ हुने गरेको भन्दै आफूलाई प्रगतिशील बनाउन आफू रुपान्तरण हुन तयार हुनुपर्ने सुझाव दिए ।

कलाकार आशा मगरातिले आफू दलित समुदाय त्यो पनि महिलाबाट प्रतिनिधित्व गर्दा सुरुका दिनमा आफ्नो जातका कारण कसैले पछि पार्छ कि भन्ने डर हुने गरेको स्मरण गरिन् । तर, अहिले यो ठाउँमा आइपुगेर आवाज दिन पाउँदा निकै खुसी लागेको प्रतिक्रिया दिइन् । उनले भनिन्, ‘मेरो जस्तै कास्ट (जात) भएको कलाकार देख्न पाएको छु । राइटर पनि देख्न पाएको छ । पहिलेको तुलनामा अहिले धेरै बढिराखेको छ ।’ उनले जबसम्म आफ्नो समुदायबाट आवाज निकाल्दैनौ, तबसम्म अथेन्टिक नआउने बताइन् । उनले गरिब भन्ने बित्तिकै अत्यन्तै गरिब महिला भनेर देखाइन्छ । के त्यतिमात्र हो त ? उहाँहरुको मर्म पनि बुझेर लेख्नुपर्छ । बाहिर आउनुपर्छ । आफ्नो फिल्ममा पनि मधेश र पहाडको कथा मिक्स गरेर अघि बढेको जानकारी दिइन् ।

अन्तर्राष्ट्रियस्तरमा नेपालको गरिबीलाई मात्र नहेरिने बरु राम्रो कास्ट भएको मुभीलाई कसरी सहयोग गर्ने ? नेपालको परिवेश यस्तो रैछ भन्ने जान्न उत्सुक अन्तर्राष्ट्रिय पाएको बताइन् ।

लेखक विकास सुवेदीले आफूले सक्रिय पत्रकारितापछि २ वर्षसम्म झोला बोकेर ६०÷६२ जिल्ला घुमेको स्मरण गरे । जसमा आफू अलि बढी नजिक मधेससँग भएको बताए । ‘प्रकाश’ लेखिरहँदा नेपालको पश्चिम डोल्पा, हुम्लामा शिक्षक मधेशबाट गएको देखेको र चरित्र निर्माण गर्दा कसैले पूर्वाग्रही ढंगले लेख्छ भन्ने आफूलाई नलाग्ने बताए ।

उनले भने, ‘अब काठमाडांैको कोठाबाट कर्णालीको कथा लेख्न सकिँदैन । मैले देखेको कथामा कति तथ्य नजिक जाने निर्देशकको हातमा पनि हुन्छ ।’ उनले कतिपय अवस्थामा लेखक स्वतन्त्र हुन सक्ने वातावरण बनि नसकेको उनको भनाइ थियो । उनले हाम्र्रो देशको विविधताबीच अतिवादी भयौ भने सामाजिक स्तर बिग्रन्ने बताए । उनले हाम्रा कथा राम्रा हुनुपर्छ फिल्म चल्छ भन्ने कुरा नवीन दाइ आइसकेपछि प्रस्ट भएको उदाहरण पनि दिए ।

चलचित्र पत्रकार संघ कास्कीका कावा अध्यक्ष अर्पण तिवारीको अध्यक्षतामा भएको कार्यक्रमको संचालन सचिव सन्तोष बस्याल र स्वागत संयोजक सुरेश सुनारले  गरेका थिए ।

कार्यक्रम उद्घाटनसत्रमा चलचित्र पत्रकार संघ नेपालका अध्यक्ष समीर बलामी, नेपाल पत्रकार महासंघ गण्डकी अध्यक्ष रमेश पौडेल, संघ कास्कीका संस्थापक अध्यक्ष श्रीराम सिग्देल लगायत बोलेका थिए । सिनेमा संवाद सुन्न घलेगाउँबासीको उल्लेख्य उपस्थिति थियो ।

संघले यसअघि कास्कीको पर्यटकीय गाउँ घान्द्रुक र सिक्लेसमा यसप्रकारको सिनेमा संवाद गरिसकेको छ ।