नेपालमा राजसंस्था फर्काउने अथवा फर्कने मामिला सार्वजनिक विवादको विषय भएको छ । यो राजनीतिक विषय भएकाले राजनीतिमा सक्रिय रहेकाहरुले नै यसमा रुचि लिएर आआफ्ना विचार पोखिरहेका छन् । यसका पक्षधरहरुले राजसंस्था फर्काउने र फर्कन सक्ने तर्क दिइरहेका छन् भने विपक्षीहरुले यसको सम्भावना नरहेको तर्क दिइरहेका छन् । कतिपयले नेपाली जनताले चाहेरै यसको अन्त्य गरिएकोले उनीहरुले चाहे फर्कन सक्ने भनिरहेका छन् ।

नेपालको राजसंस्था आफ्नै गल्तीबाट गएको हो, विदेशीहरुको षड्यन्त्रबाट गएको हो या नेपाली जनताले चाहेर गएको हो भन्ने आजसम्म पनि एकिन हुन सकेको छैन । राजसंस्था गएको १० – १२ वर्षमात्र भएको र त्यसबेलाको पुस्ता जिउँदो भएकोले यसबारेमा आआफ्ना धारणन सुनिने गरेको हो । त्यसमा पनि नेपालका आखिरी राजा नै जिउँदै छन् । तैपनि यसको अन्त्य किन र कसरी भयो भनेर कसैले ठम्याउन सकेको छैन । नेपाली जनता २०६२ सालमा राजतन्त्र विरोधमा उठेका हुन् तर यसको अन्त्य भने उनीहरुकै चाहनाअनुसार भएको भनेर ठोकुवा गर्ने आधार छैन ।

विसं २०७६ सालमा राजतन्त्र फर्कने कि नफर्कने भन्ने विवाद भने बितेका १० – १२ वर्षको गणतन्त्रको अनुभवले उठाएको हो । गणतन्त्र लोकप्रिय हुँदै गएको भए र यस व्यवस्थाअन्तर्गतका सरकारले जनतालाई चिढाउँदै नलगेको भए यसको चर्चा जसरी भइरहेको छ त्यसरी हुने थिएन । यो एउटा इतिहासको पानामा हराउने थियो र नेपालीहरुले यसलाई अध्ययनको विषयमात्र बनाउने थिए । तर, आज त्यतिमा सीमित छैन । यो ‘जीवन्त संस्था’का रुपमा अझै खडा छ । त्यसैले यसको पुनरागमन सम्भव देखिएको हो र यसबाट गणतन्त्रवादी तर्सिएका हुन् । विडम्बना, सत्ता बाहिर परेका (तत्कालीन) राजा नडराउने तर सत्तामा बसेका गणतन्त्रवादी डराउने । यसको एउटै कारण हो गणतन्त्रात्मक व्यवस्थाबाट असन्तुष्टि र राजतन्त्रको प्रतिनिधित्व गर्ने (तत्कालीा) राजाप्रति जनताको चाहना र झुकाव बढ्दै जानु ।

यसै पृष्ठभूमिमा राजनीतिक विवाद वैज्ञानिक क्षेत्रमा पनि फैलिन पुगेको छ । सरकारका प्रवक्ताले राजतन्त्र फर्कने कुरा उति नै असम्भव छ जति डाइनासोरको पुनरागमनको भने । हुन पनि आजकल डाइनासोरलाई कसैले दैनिक जीवनमा सम्झँदैनन् । किनभने यसको नाश एक करोड वर्षअगाडि नै भइसकेको थियो । हुन त यो विशालकाय जन्तु यो संसारमा १४ करोड वर्षसम्म जीवित रहेको विश्वास गरिन्छ । तर, पृथ्वीमा एउटा प्रलय भएर यसको विलय भएको वैज्ञानिकहरु विश्वास गर्छन् । यसको आकार संसारका नामी म्युजियमहरुमा देख्न पाइन्छ ।कतै यसका हाडखोरहरु जोडेर यसको विशाल कायाको प्रदर्शन गरेका हुन्छन् भने कतै बनावटी डाइनासोरको प्रदर्शनी देख्न पाइन्छ । डाइनासोर कस्ता हुने गर्थे भनेर ‘जुरासिक पार्क’ भन्ने एउटा चलचित्र पनि बनाइएको छ । यो चलचित्र संसार भर नै खुबै चल्यो र यसका निर्माताले मनग्य पैसा पनि कमाए ।

हाम्रो संदर्भमा राजतन्त्रसित डाइनासोरको अन्त्यको तुलना गरिएको छ । डाइनासोरजस्तै राजतन्त्र पनि कहिले नआउने गरी विलय भइसकेको छ भन्ने सन्देश दिन यस्तो अभिव्यक्ति आएको हुनुपर्छ । तर, त्यो कुरा विज्ञानसित अलि मेल खाँदैन । किनभने विज्ञानले डाइनासोरलाई पुनर्जीवन दिनै सकिन्न भनेको छैन । वैज्ञानिकहरु अगाडि दुइटा प्रश्न खडा भएका छन् – एउटा, के डाइनासोरलाई पुनर्जीवन दिन सकिन्छ ? अर्को, के डाइनासोरजस्तो जन्तुलाई पुनः जीवित पार्नु उचित हुन्छ ? पहिलो प्रश्नको उत्तरको खोजी गर्दा वैज्ञानिकहरु डाइनासोरलाई पुनर्जीवन दिन सकिन्छ भन्ने निष्कर्षमा पुगे ।

यसको आधार उनीहरुले संसारका केही यस्ता किरा र चरामा फेला पारे जस्को डीएनए डाइनासोरसित मेल खान्छ । उनीहरुको डीएनएबाट डाइनासोरलाई जगाउन सकिन्छ । तर, यसलाई दोस्रो प्रश्नले थिचेर राखेको छ । किनभने उनीहरुले डाइनासोरलाई पुनर्जीवन दिनुमा कुनै औचित्य पाएका छैनन् । वैज्ञानिकले एउटा भेँडाजस्तै अर्को भेंडा बनाए । त्यो सारा संसारले देखे । एउटा मानिसजस्तो अर्को मानिस पनि बनाउने प्रस्ताव गर्दा अमेरिकी सरकारले त्यसमा रोक लगाइदियो र आर्थिक स्रोत पनि दिएन । त्यही क्रममा डाइनासोरको पुनर्जन्म गराउने विचार पनि एकातिर पन्छाइयो ।

यसबाट के थाहा लाग्छ भने डाइनासोरको अन्त्य भएको हजारौं वर्ष भए पनि पुनः जगाउन सकिने रहेछ । वैज्ञानिकहरु र अरु निर्णयकर्ताले नचाहेरमात्र यो काम नभएको रहेछ । चाहे भने हुनसक्ने रहेछ । हजारौं वर्षअगाडि लुप्त भएको जन्तु त पुनरागमन गर्न सक्दो रहेछ भने १० – १२ वर्षअगाडि मात्र हटाइएको राजतन्त्रको पुनरागमन किन हुन सक्दैन ? जसरी डाइनासोरको पुनरागमन वैज्ञानिकहरुको हातमा छ उसरी नै नेपालमा राजतन्त्रको पुनरागमन नेपाली जनताको हातमा छ । सो तथ्य गणतन्त्रका पक्षधर पुष्पकमल दाहालले नै उजागर गरिसकेका छन् । राजतन्त्रलाई लखेट्न सक्ने जनताले कम्युनिस्टहरुलाई पनि लखेट्न सक्छन् भन्नुको मतलब यही होइन ?

यसै सिलसिलामा प्रधानमन्त्री केपी शर्मा ओलीले मसान घाटबाट हाडखोर जम्मा गरेर राजतन्त्रको पुनस्र्थापना हुन सक्तैन भन्ने अभिव्यक्ति दिए । यो पनि अलि मेल नखाने देखियो । किनभने एक त (तत्कालीन) राजा अहिले पनि जीवितै छन् । यसैले राजसंस्था हाडखोरमा परिवर्तित भइसकेको छैन । अर्को हाडखोरमै परिवर्तित भइसकेको जन्तु पनि पुनर्जीवित गराउन सकिँदो रहेछ । त्यो विज्ञानले साबित गरिसकेको छ । संसारमा केही यसता कम्युनिस्ट नेता छन् जसको पार्थिव शरीर यथावत संरक्षण गरेर राखिएका छन् । त्यसमध्ये रुसमा लेनिन र चीनमा माओत्से तुङ्ग हुन् । वैज्ञानिकले उनीहरुलाई पुनर्जीवित पार्न सकिन्छ भनेर त्यसमा अनुसन्धान र कार्य गर्न अनुरोध गरेका थिए । तर आजसम्म सो अनुमति दिइएको छैन ।

कुनै प्रकारले कुनै दिन सो अनुमति दिइयो भने के हुने होला भन्ने जिज्ञासा सर्वत्र छ । लेनिन र माओको शरीर जीवित भए के उनीहरुले आजको दुनियाँ बुझ्नेछन् ? या उनीहरुको गिदी र बुद्धि यथावत स्थितिमा पाइनेछन् ? के उनीहरु अजम्बरी भएर बाँच्ने छन् ? यी प्रश्नहरुको उत्तर कतैबाट आएको छैन । तर यी प्रश्नहरुले वैज्ञानिक तथा निर्णयकर्तालाई झक्झकाउने गरेका छन् । विज्ञानको यस्तो चमत्कारप्रति अनभिज्ञता देखाएर हाम्रा नेताहरुले राजतन्त्रबारेमा छाडेको घृणाको तीर आफैँतिर आइलाग्न सक्छ भनेर विचार पुर्याउन पर्दैन ?