काठमाडौँ । बडादशैँमा टीकासँगै शिर र कानमा लगाइने जमराको बहुउपयोग पछिल्लो समय नेपाली समाजमा निकै बढेर गएको छ । मुलुकमा शहरीकरणसँगै आममानिसमा देखा परिरहेका गम्भीर प्रकृतिका अनेकौं रोगसँग लड्ने प्रतिरोधात्मक क्षमतायुक्त गुणकारी औषधिका रुपमा जमराको प्रचार भएसँगै यसको उपयोगिता बढ्दै गएको हो ।

नियमित रुपमा जमरा जुस सेवनबाट गम्भीर प्रकृतिका अर्बुद जस्ता रोगसँगै कोलेस्टेरोल, उच्च रक्तचाप, मधुमेह र ग्यास्ट्रिकका बिरामीलाई निकै फाइदा पुग्ने विश्वासका साथ यसको सेवन गर्नेको सङ्ख्या दिनप्रतिदिन बढिरहेको छ । नेपाल आयुर्वेद चिकित्सक सङ्घका अध्यक्ष डा.प्रकाश ज्ञवाली जमरा जु्सको नियमित सेवनबाट रोग प्रतिरोधी क्षमता बढाउन ठूलो योगदान पुग्ने बताउँछन् । उनी भन्छन्– ‘जमरा आफैंमा औषधि नभए पनि जमराको जुस तोकिएको मात्रामा नियमित सेवन गरिए पहिले निको भइसकेको रोग फेरि फर्कने सम्भावना रहन्न ।

दैनिक सेवन गर्नुपर्ने मात्रा करीब ३० एमएल हो ।’ वर्षको एकपटक दशैंमा फूलप्रसादका लागि पूजा कोठामा धार्मिक विधि पुर्याएर राखिने जमराको अहिले शहरमा मात्र होइन, गाउँमा समेत व्यावसायिक खेती हुन थालेको छ । हेटौँडा उपमहानगरपालिका लामसुरेका नानू अधिकारी, शोभा कोइराला, लक्ष्मी घिमिरे र सावित्रा महतले समूह बनाएरै जमराको जुसको व्यवसाय थालेकी छन् । उनीहरुले घरनै भाडामा लिएर व्यवसाय गरिहेका छन् ।

आयुर्वेद विज्ञानले गुणकारी अङ्कुरको रुपमा लिएको जमराको जुस पिउन पाँच किलोमिटरसम्म हिँडेर ग्राहक आउने गरेको शोभा बताउँछन् । लामसुरेमा सञ्चालित उक्त जुस पसलका लागि महिनामा झण्डै एक क्विन्टल जौ र गहुँको बीउबाट जमरा उत्पादन हुँदै आएको बताउछिन् व्यवसायी लक्ष्मी ।

हिजोआज स्वास्थ्यप्रतिको सचेतनामा वृद्धि भएर होला, बिहान सबेरको हिँडाइपछि जमराको जुस र सादापानी खानु हितकर हुन्छ भन्ने बुझाइ आमनागरिकमा बढ्दै गएको छ । पछिल्लो समय चियाको साटो जमरा जुस पिउने नागरिकको सङ्ख्यासमेत बढ्दै गएको पाइएको सर्लाहीको हरिवनस्थित कृष्णचौकमा जमरा जुस बिक्री गर्दै आएका ऋषि दाहाल बताउँछन् ।

जमरा जुसको नियमित सेवनबाट आँखाको ज्योति बढ्ने, आन्द्रामा घाउ नहुने, शरीरमा रोग प्रतिरोधी क्षमता बढ्ने तथा पाचन शक्तिलाई सन्तुलित तुल्याउन योगदान दिने उनको बुझाइ रहेको छ । कृष्णचोकमा बिहान सबेरै जमरा जुस खानेको घुइँचोनै लाग्ने गर्छ । त्यहाँ दैनिक ७० जना भन्दा बढी व्यक्ति जमरा जुसको नियमित ग्राहक नै रहेको बताइएको छ । जौ आफैंमा पनि विश्वका प्राचीनतम अन्नहरुमध्येको एक हो ।

औषधिका रुपमा खाने जमरा जुसका लागि जौ र गहुँ मात्रै प्रयोग हुने गरेको पाइएको छ । शिरमा लगाउँदा र कानमा सिउरिँदा सुख, समृद्धि र शान्ति प्राप्त हुने विश्वास गरिएको जमराको जुस स्वास्थ्यका लागि अत्यन्त लाभकारी हुने कुरामा कसैमा द्विविधा देखिँदैन । तर जमराको सरसफाइमा आवश्यक ध्यान पुर्याउन नसकिएको खण्डमा भने पानीबाट सर्न सक्ने रोग संक्रमणको सम्भावना भने रहन्छ । कतिपय स्थानमा एकाबिहानै ५–७ किलोमिटर टाढादेखि हिँडेर जमराको जुस पिउन आउने गरेको चर्चा पनि सुन्नमा आएका छन् ।

होटलमा महिनावारी खाना खाएजस्तै मासिक ३० एमएल जुस पिउनेहरुबाट रु एक हजार लिने गरिएको व्यवसायीहरु बताउँछन् । जौको तुलनामा गहुँका जमराको जुस बढी रुचाइने भए पनि स्वास्थ्यका हिसाबले जौको जमरा नै गुणकारी मानिन्छ । तथापि गहुँकै जमरा जुस खानेको सङ्ख्या बढी हुने गरेको व्यवसायीहरु दावा गर्छन् । गहुँ होस् वा जौ, दुवै जमराको ३० एमएल जुस रु ५० का दरले बिक्री भइरहेको भेटिन्छ ।

जमराको जुस मात्र होइन, जुस निकालेर बाँकी रहेको छोक्रा पनि स्वास्थ्यका हिसाबले लाभकारी मानिन्छ । छोक्रालाई धुलो बनाएर बेच्ने पनि गरिन्छ । जौको जमराबाट बनेको धुलो नियमित सेवन गरेमा पाचन शक्ति बढ्ने विश्वास गरिएको छ । जौको अङ्कुर प्रिय वस्तु भएकाले दुर्गा भवानीलाई चढाएर टीका प्रसादसँगै पहेँलो जमरा लगाउने नेपाली समाजको धार्मिक परम्परा रहिआएको छ । जमरा समृद्धिको प्रतीकका रुपमा लिने गरिन्छ ।

दशैंमा सामाजिक र कुल परम्पराअनुसार समुदाय विशेषका आधारमा कतिपयले जौको मात्रै जमरा राख्छन् भने कतिपयले जमराका लागि गहुँ, धान र मकै पनि मिसाउने गरेको पाइन्छ । दशैंमा विभिन्न देवीका मन्दिर तथा दरबारमा जमरा राख्ने चलन रहिआएको छ । गाउँघरमा देवीका मठमन्दिर, कुमारी घर, कोतघर तथा घरमूलीकहाँ जमरा राख्ने गरिन्छ । नवरात्रीको जमरा लगाउनाले धनधान्य र वैभव प्राप्ति हुन्छ भन्ने मान्यता छ ।

जमरा स्वयं प्रिय शब्द हो, त्यसकारण दशैको सम्मुख प्रकाशनमा ल्याइने कतिपय पुस्तक र स्मारिकाको नाम समेत जमरा राख्ने चलन बढेर गएको छ । –नारायण न्यौपाने